همسفرمهتاب
بوی سیب
.:: مهدیاد ::.
شبکه جهـانی عروة الوثقی
پژوهش سرای تاریخ افغانستان
تعریف جنگهای صلیبی:
جنگهای صلیبی به سلسله جنگهای گفته میشود که اروپائیان در خلال قرن‌های پنجم تا هفتم هجری (یازدهم تا سیزدهم میلادی) آن‌ها را علیه جهان اسلام و به بهانه نجات سرزمین‌های مقدس به راه انداختند.
تعداد جنگهای صلیبی:
در مورد آغاز جنگهای صلیبی و تعداد آن اختلاف نظر وجود دارد بعضی آن‌ها را محدود به لشکر کشی‌های عمده نداشته و تعداد جنگ‌ها را فراتر از هشت جنگ ذکر کرده‌اند. اینان معتقدند جنگهای صلیبی چندین سال قبل از 1095 م شروع شده است. اما اکثر مورخان آغاز جنگهای صلیبی را 1095 م و پایان آن را سال 1291 م ذکر کرده‌اند.
راه‌های انتقال تمدن اسلام به غرب:
جنگهای صلیبی یکی از مهم‌ترین راه‌های انتقال تمدن اسلامی به غرب می‌باشد البته این دیدگاه مخالفین و موافقینی هم دارد، بسیاری از مورخین و اندیشمندان غربی این موضوعات را بحث نکرده و یا اگر هم بحث نموده بسیار کمرنگ و ضعیف کار کرده است و در آن تردید نموده و یا آن را انکار نموده است.
1. از جمله مخالفین این انتقال به واسطه جنگهای صلیبی «رنه سدی یو» فرانسوی است که معتقد است که: «صلبیون جز جزام سوغاتی از آسیا با خود نیاوردند.»
2. استیون رانسیمان انگلیسی: «از علوم عقلی صلیبیان چیزی تحفه نیاوردند برای کسانی مانند سن لویی امکان داشت که سال‌های سال در مشرق زمین رحل اقامت بی آنکه در زمینه فرهنگی وی کوچک‌ترین تغییر راه پیدا کند.»
3. هانس ابر هارد مایریکی: در کشورهای صلبیان هیچ گونه جریان مبادله ای فرهنگی به وجود نیامد.
دیدگاه‌های موافق انتقال تمدن اسلامی به غرب از طریق جنگهای صلیبی:
تعدادی زیادی از محققان معروف و شناخته شده غرب که آثار آنان در زمینه تمدن اسلام تاریخ عرب تأثیر تمدن اسلام بر غرب، تمدن جهان و ... ضمن اعتراف و مثبت ارزیابی نمودن نقش جنگهای صلیبی آن را در ردیف نقش اندلس وسیسل در انتقال تمدن اسلامی به غرب قرار داده‌اند. افرادی چون فیلیپ حتی، گوستاولوبون، لویس پاول تا، مونتگمری وات: «از نظر فرهنگی جنگجویان صلیبی در شرق برخی جنبه های زندگی اسلامی را تجربه کردند و سعی نمودند هنگامی که به اروپا برگشتند از آن تبعیت نمایند و تعداد کمی از کتابهای عربی که به لاتین ترجمه شده نام نمی‌برد.»
نحوه انتقال علوم اسلامی به غرب:
یکی از پیامدهای مهم جنگهای صلیبی برای جهان غرب، انتقال تمدن اسلامی بود که بخشی از آن علومی است که به اروپا راه یافت و میتوان جنگهای صلیبی را در انتقال علوم از دو جهت ارزیابی نمود:
1. نقش غیر مستقیم: در این نقش تشویق دانشمندان غرب را در ایجاد مراکز ترجمه شاهد هستیم که به وجود آمدن دو مرکز ترجمه مهم یکی در اسپانیا و دیگری در ایتالیا را باید در شکسته شدن مرزهای جغرافیایی اسلامی موثر دانست، برخورد اروپایان و شناخت آن‌ها از تمدنی که بالاتر از تمدن آن‌ها و پیشرفته تر از آن‌ها سبب کاهش غرور کاذب صلیبی‌ها گردید؛ و آن‌ها را به سوی مراکز آموزشی و فراگیری ترغیب نمود. زیرا صلیبی‌ها پیشرفت مسلمانان را در زمینه های مختلف علمی، فرهنگی، معماری، از نزدیک مشاهده می‌کردند و آن‌ها را در بازگشت برای دانشمندان و اندیشمندان خود تعریف می‌نمودند و این امر آنان را به فکر واداشته و سعی می‌نمودند که این طرح‌ها را در کشور های خود پیاده نمایند و در همین راستا دو مرکز ترجمه مهم که راه انداخته بودند به ترجمه آثار علمی مسلمانان پرداختند و موضوعات مهم علمی مانند پزشکی، شیمی، فیزیک، فلسفه، جغرافیا ریاضی و نجوم در سراسر اروپا راه یافت.
2. نقش غیر مستقیم: صلیبی‌های هوشمند و زیرک سعی کردند تا بخش‌های از تمدن بی مانند آن روز مسلمانان را بشناسند و آن را به غرب انتقال دهند و عده ای از اندیشمندان غربی از بخشی از علوم اسلامی را فرا گرفتند و به کشورهای خود معرفی و ترویج نمودند.
الف: نجوم و ریاضیات:
یکی از مهم‌ترین علومی که به جهان غرب انتقال یافت علم نجوم علم نجوم و ریاضی بود. با تصرف شهرهای انطاکیه بیت‌المقدس دانشمندان غربی هم به این سرزمین‌ها آمدند و مشغول ترجمه آثار اسلامی شدند از جمله این افراد میتوان به ادلارد باث اشاره نمود که از سیسل به انطاکیه آمد و سپس به بیت‌المقدس رفت و بعد از شش سال سکونت در این دو شهر کتابی را با نام سؤالات طبیعی تألیف نمود که در این کتاب به تأثیر علوم اسلامی بر مؤلف کاملاً واضح و روشن است سپس زبان عربی آموخت و کتابهای مهمی از جمله جداول خوارزمی را ترجمه نمود و کتاب مثلثات اسلامی را به جهان غرب معرفی و ترجمه نمود.
ب: فلسفه
در جنگهای صلیبی گروه‌های مختلفی حضور داشتند که هر کدام هدفی خاص را دنبال می‌کردند که کشیشان آثار علمی مسلمانان را که به دست می‌آوردند به سوی غرب می‌فرستادند؛ علاوه بر غارت کتابهای ترجمه نیز سهم بیشتری در انتقال داشت به طوری که فردریک دوم سردار ششمین جنگ صلیبی در سال 1234 م دانشگاهی را در ناپل تاسیس کرد و با همکاری مایکل اسکات و یعقوب آناتولی مجموعه آثار فلسفی ابن رشد، ابن سینا و ارسطو را گرد آوری و به لاتین ترجمه کرد. وی هم چنین به ترویج اندیشه های ابن سینا پرداخت و با حمایت‌های وی بود که فلسفه ابن رشد نمو کرد.
ج: پزشکی
علم پزشکی از سوی صلیبی‌ها مورد توجه قرار گرفت و برای فراگیری آن دو روش ترجمه و مراجعه به پزشکان از جمله شیوه های انتقال علوم پزشکی بوده و جنگجویان صلیبی به پزشکان خود اعتماد نداشتد و برای درمان به سوی پزشکان مسلمان روی می‌آوردند طبیب مشهور مسلمان اسامه بن منقذ بود این شخص بنا بر در خواست صلیبی‌ها در قلعه المیظره مشغول معالجه صلیبی‌ها گردید. داستان قطع پا و سوراخ کردن سر بیماران توسط پزشک صلیبی از جمله مشاهدات وی است که نشانگر وخیم بودن وضع پزشکی در میان صلیبیان می‌باشد.
ترجمه های پزشکی علاوه بر فراگیری علوم پزشکی به ترجمه کتابهای عربی به زبان لاتین نیز پرداختند از مهم‌ترین این کتابهای میتوان به کتاب کامل الصناعه یا الملکی می‌باشد. این کتاب توسط پزشک مسلمان علی بن عباس است وی در غرب به نام هالی بن اباس معروف است. این کتاب توسط قسطنطین افریقی و استفان انطاکی ترجمه شد از کتابهای دیگری که در حوزه پزشکی ترجمه شد کتاب سر الاسرار ترجمه فیلیپ طرابلسی به صورت منبع معتبری در آمده است.
د: جغرافیا
قسمت اعظم نوشته های جغرافیایی سفرنامه زایران مسیحی گرفته شده است از جمله ورنس بورگ یکی از زائران آلمانی یاد داشت‌های برجای مانده است که حاوی اطلاعات جغرافیایی ذی‌قیمتی است. ژوانس فوماس یکی از سربازان صلیبی است که راهب شده و مطالبی را در باره قصرها و شهرهای اسلامی مسیر انطاکیه تا بیت‌المقدس نوشت ریچارد شیردل فرمانده جنگ سوم صلیبی نیز نوشته های جغرافیایی به یادگار گذاشت.
ه: تاریخ نگاری
تاریخ نگاری نیز توجه صلیبی‌ها را جلب نمود و کتابهای را نیز در این راستا تألیف نمودند از جمله مورخام ویلیام صوری است که به عنوان پدر تاریخ در عصر خودش (جنگهای صلیبی) شناخته میشود زیرا وی حوادث و جنگهای صلیبی را با نظم خاص نوشته است؛ فولشر شارتر یکی دیگر از مورخان صلیبی کتابی تحت عنوان historiahieroso lrmitana را نوشت و در آن جنگ صلیبی اول و تاریخ سرزمین بیت‌المقدس تا سال 1127 م را شرح داده است.
و: شیمی
کیمیا گری هواداران زیادی داشت در میان غربیان و دانشمندان غربی مانند ارنالدو ویلانووای ورامون اول که در غرب پزشکان با سابقه و ممتازی بودند کیمیا گری را با پزشکی در آمیختند، زیرا کیمیا گری با پزشکی و نیز با علم یا به اصطلاح با فلسفه طبیعی پیوند نزدیکی داشت یکی دیگر از جنگجویان صلیبی به نام پطروس فون که عامل انتقال و شناساندن قطب نما از جهان اسلام به اروپا راه یافته بود به کیمیاگری علاقه زیادی داشت.
پیامدهای انتقال علوم اسلامی به غرب
پیامدهای مهم انتقال علوم اسلامی به غرب عبارتند از 1- گسترش فرهنگ بهداشت.2- تاسیس بیمارستان. 3- تاسیس دانشگاههای مختلف. 4- ساخت حمام و مراکز بهداشتی؛ که به صورت گذرا به آن‌ها اشاره می‌نمایم
الف تاسیس بیمارستان
پاپ اینوسان سوم آغازگر جنگ چهارم صلیبی، بیمارستانی به تقلید از مسلمانان در شهر رم ساخت لویی نهم پادشاه فرانسه نیز پس از شکست و بازگشت از جنگهای صلیبی یک بیمارستان و یک آسایشگاه برای فقیران و آنچه که در شرق دیده بود ساخت.
ب ساخت حمام
هنگامی که صلیبی‌ها به شام دسترسی پیدا کردند یکی از چیزهای که شگفتی آنان را فراهم کردند وجود حمام‌های مدرن و دارای مکان‌های برای اصلاح سر و صورت بود و صلیبی‌ها نیز از این مدل الگو گیری نمودند و حمام‌های زیادی را در اروپا تاسیس نمودند.
ج تاسیس دانشگاه‌ها
قبل از جنگهای صلیبی تعلیم و تعلم منحصراً در اختیار کلیسا قرار داشت و کلیسا هم با علومی که با منافع آن‌ها در تضاد بود به مخالفت بر می‌خواست. ولی مردان صلیبی و فرماندهان آن‌ها همزمان با جنگهای صلیبی مراکز علمی دانشگاهی مهمی مانند دانشگاه کمبریج و آکسفورد در انگلستان و وین در اتریش، بلونیا در ایتالیا، پراگ در چک، پاریس در فرانسه و کلن در آلمان پدید آمد.
ه هنر و معماری
یکی از پیامدهای مهم جنگهای صلیبی برای جهان غرب و تمدن غربی شکل گیری هنر در عرصه های مختلف بود ویل دورانت تمدن شناس معروف به این امر اذعان داشته است از جمله هنرهای که به غرب در جریان جنگهای صلیبی راه یافت فلزکاری بود از فلزکاری در ساخت ادوات نظامی، گلدان‌ها، قندیل‌ها ... استفاده می‌کردند.
سفالگری نیز از جمله هنرهای که غرب از این راه از تمدن اسلامی اخذ نموده است کریستین پرایس معتقد است که صلبیان در راه بازگشت به غرب خزانه های هنری مسلمانان هنری مسلمانان را نیز با خود آورده بودند که در میان آنان ظروف سفالی زرین نگار نیز وجود داشت.
1. ظروف شیشهای، شیشه های پنجره:
ظروف شیشه ای عبارت بود از ظرف‌های غذاخوری و نوشیدنی که آن‌ها را با آب طلا و لعاب درخشان سرخ، زرد سبز و آبی میاراستند و نقش‌های از مجالس میگساری نوازندگی و حیوانات دونده به آن اضافه می‌کردند؛ این نوع اشیاء توسط جنگاوران صلیبی به غرب انتقال یافت
2. طلاکاری زرگری
شارلمانی فرمانده صلیبی در شهر آخن گنجینه کارهای زرگران را جمع نمود و در کلیسا از این گنجینه‌ها استفاده کرد. در پاریس زرگر معروفی به نام بونارد در سال 1212 م در ساخت ضریح قدیسه ژینو بکار برد.
3. نقاشی
نقاشان غربی با تقلید از نقاشان مسلمان به ترسیم فرش‌های زیبای ایرانی و لباس‌های آن دوره که تصاویری از حیوانات مانند پلنگ و میمون و طوطی در آن‌ها مشاهده پرداختند. بعد از این دوره است که در نقاشی‌های غربیان صورت‌های مردمان عمامه دار و دیگر صورت‌های مردمان شرقی پدید آمد.
و: معماری
معماری اسلامی نیز مانند سایر هنرهای اسلامی برجسته‌ترین تأثیرات خود را در قرن 12 و 13 در غرب بر جای گذاشت
1. الف: جاده سازی و شهر سازی
در قرن دوازده میلادی، کلیسا به تشکیل مجامع برادران مذهبی، برای تعمیر و ساختن پل‌ها اقدام نمود این مجمع اعلام داشت. که تمام افرادی که در این گونه کارها شرکت کند گناهان آنان بخشیده میشود؛ و این از تأثیر فرهنگ اسلامی در راستای شهر سازی و جاده سازی نشئت گرفته بود.
2. کاروانسراها و قلعه های نظامی
فردریک دوم پس از بازگشت از جنگ صلیبی ششم در تمام شهرهای بندری و در مرزهای شمالی تحت حاکمیت خود کاروان سراها و انبار های دولتی احداث نمودند با تقلید از کشورهای اسلامی آن را فَََُُُُُُُِِّّّّّندق نامید. فیلیپ حتی در این راستا آورده است که صلیبی‌ها اطلاعات قلعه سازی را از جهان اسلام آموخته و به ایتالیا برده‌اند و در ساخت قلعه های صلیبی از آن الگو گرفته‌اند.
نتیجه گیری
یکی از مهم‌ترین راه‌های انتقال تمدن اسلامی به غرب جنگهای صلیبی بود که صلیبیان علاوه بر تضعیف قوای نظامی مسلمانان و مشغول نمودن ذهن و فکر و اندیشه مسلمانان را در زمان‌های طولانی نقاط قوت و دستاورد های تمدنی آنان را شناسایی نموده و آن‌ها را برای الگو برداری به غرب منتقل نمودند و زمینه های رشد و شکوفایی تمدنی اروپا را فراهم نمودند و جهان اسلام در همین برهه تاریخ با رخوت و سستی و رکود مواجه شد و انحطاط تمدن اسلامی از اینجا شروع شد.
